Het is een zeldzaam voorbeeld van verzet met humor uit de Tweede Wereldoorlog: in het magazijn van de Bibliotheek Rotterdam is een tot nu toe onbekend bordspel uit 1945 ontdekt.
Foto

Het spel heeft de naam Het Ennesbeërtje (naar de nazi-gezinde NSB-partij). Het is een satirische variant op het traditionele ganzenbord. Maretta Johnson, conservator voor de cultuurhistorische Atlas Van Stolk-verzameling die beheerd wordt bij de Rotterdamse bibliotheek, ontdekte het bijzondere spel bij een grote opruiming voor de verhuizing van de Centrale Bibliotheek.

Het spel is een groot dubbelgevouwen vel papier. "We vonden het tussen andere papieren. Het viel op door de kleurstelling. We zagen direct dat het een bijzonder object was", zegt Johnson in het NOS Radio 1 Journaal. Het fel rood, zwart en witte spel is gedrukt en er staat een prijs op (75 cent), wat de indruk wekt dat het ergens te koop was, maar volgens Johnson zijn er geen andere exemplaren van het spel bekend.

Dat het om satire gaat, is kraakhelder. "Er zitten een heleboel verborgen boodschappen in", laat Johnson zien. "Er staat een lidmaatschapskaart op getekend met de naam L. v. Rader, landverrader dus, die woont in het dorpje 'Plunderen'. Er staan ook aapjes met een swastika op hun borst op. Aan dat soort dingen kun je zien dat het satire is. Ook aan dat woord 'Ennesbeërtje'. Daar blijkt minachting uit."

Afbeelding van het hele spel
Mogelijk is het bordspel kort na de oorlog vervaardigd. Het jaartal 1945 staat erop vermeld, maar het kan al tijdens de oorlog in het geheim zijn ontworpen. Experts zijn daar nog niet uit.

Ook over de maker is veel onduidelijk. Hij signeerde het spel met de naam Wim N. J. Meester. "Er is niet veel over hem te vinden", zegt Johnson. "We weten dat hij nog meer grafische materialen heeft gemaakt, maar veel meer informatie hebben we niet." Wellicht gaat het bijvoorbeeld om iemand die het spel ontwierp, terwijl hij ondergedoken zat om aan de verplichte tewerkstelling in Duitsland te ontkomen.

Er zitten ook rebusjes in het spel, waaronder een uil met een spiegel. Uilenspiegel was een studentenblad uit Utrecht van net na de oorlog. Mogelijk is het uitgegeven door die kritische studentengroep. "En het kan dat Wim Meester daar ook lid van was", merkt Johnson op. "Zeker is dat hij veel van de NSB wist en hun gebruiken."

De Rotterdamse bibliotheek vond het verhaal zo bijzonder dat het er een podcast met verschillende deskundigen aan heeft gewijd. De bieb roept mensen die meer denken te weten over de herkomst van het raadselachtige spel op om contact op te nemen. Vanaf 15 september wordt Het Ennesbeërtje tentoongesteld in de Centrale Bibliotheek.

Ook als het mysterie nooit wordt ontrafeld, blijft het bordspel bijzonder, vindt Johnson. "We hebben bij de Atlas Van Stolk een hele verzameling van meer dan 500 bordspellen in de collectie. Juist omdat spellen heel duidelijk van cultuurhistorische waarde zijn en een beeld geven van het dagelijks leven. Maar tussen die 500 spellen heb ik niet iets gezien dat lijkt op dit."