Afvalenergiecentrales blijken toch niet zo goed voor milieu en mens te zijn als van tevoren werd gedacht. Dat meldt nieuwssite Politico op basis van verschillende wetenschappelijke studies. De centrales verbranden restafval van huishoudens, waarbij de vrijgekomen energie wordt gebruikt om elektriciteit op te wekken. Een tijdlang werd het aangeprezen als een duurzaam alternatief in vergelijking met het deponeren van afval op stortplaatsen, maar de praktijk komt steeds meer onder vuur te liggen.

In Europa staan ongeveer 500 van deze afvalverwerkingsbedrijven verspreid. Nederland telt 12 van dit soort centrales, die ieder jaar bij elkaar 7,39 metrieke ton aan afval kunnen verbranden. In 2022 genereerden Europeanen ongeveer 190 miljoen metrieke ton aan huishoudafval volgens data van Eurostat. Ondanks het feit dat 40 procent van het afval wordt gerecycled, stopt Europa nog steeds een groot deel van haar afval in de grond. Meer dan 50 miljoen metrieke ton werd naar stortplaatsen gestuurd.

‘‘Het argument dat afvalverbranding beter is dan storten, is een te simplistische voorstelling van zaken.’
Janek Vahk, senior beleidsmedewerker bij Zero Waste Europe
En dat is zonde, vinden investeerders in afvalcentrales. Een goed voorbeeld van hoe een afvalenergiecentrale elektriciteit voor de omliggende regio oplevert is het Baskische dorp Zubieta. Het kleine dorp telt slechts 300 inwoners, maar is op het gebied van afvalverbranding een reus. Per jaar wordt er ongeveer 200.000 metrieke ton afval verscheept naar de afvalenergiecentrale van het bedrijf Gipuzkoa, waar de verbranding elektriciteit opwekt voor 45.000 huishoudens in de regio.

Het afval wordt in grote ovens gestopt waar het vuur dag en nacht brandt. Investeerders stellen dat deze ovens essentieel zijn als de EU haar doel wil halen om in 2035 minder dan 10 procent van het huishoudelijk afval naar stortplaatsen te sturen. De belofte van deze bedrijven is dat het verbranden van afval elektriciteit opwekt die beter is voor het milieu dan het op stortplaatsen te rotten.

Dat strookt echter niet met de wetenschappelijke bevindingen. In de afgelopen jaren wordt steeds meer bewijs aangeleverd dat de centrales de gezondheid van mens en omgeving schaden. Het bedrijf Plastics for Change stelt dat mensen die dicht op plekken wonen waar plastic afval wordt verbrand vaak last hebben van ademhalingsproblemen, hoofdpijn en misselijkheid. Verder blijven de vervuilende stoffen niet in de lucht, maar belanden ze op het land en in de waterdeeltjes die de bodem verontreinigen.

Senior economist Patrick Dorvil van de Europese Investeringsbank zegt tegenover Politico dat 'het hoofddoel van een afvalenergiecentrale niet het opwekken van energie is; het voornaamste doel is het verwerken van afval dat niet gerecycled kan worden.' De voordelen van energieopwekking zijn echter vaak hetgeen wat lobbygroepen voor afvalverwerking promoten bij beleidsmakers, stelt Dorvil.

Ook NGOs zijn kritisch over de veronderstelde duurzaamheid van de centrales. De NGO Zero Waste Europe berekende dat voor iedere metrieke ton aan afvalverbranding er tussen 0,7 en 1,7 metrieke ton aan CO2 de lucht in wordt geblazen. 'Het argument dat afvalverbranding beter is dan storten, is een te simplistische voorstelling van zaken. Beide praktijken hebben ernstige gevolgen voor het milieu en geen van beide mag worden gezien als een haalbare oplossing op de lange termijn', aldus Janek Vahk, senior beleidsmedewerker bij Zero Waste Europe.

De EU heeft in de loop der jaren strenge milieuvoorwaarden ingevoerd waaraan projecten moeten voldoen als zij subsidie willen krijgen. De vervuilende praktijken van de afvalenergiecentrales maken dat zij niet meer in aanmerking komen voor Europese subsidies. Maar de meeste van deze centrales zijn door gemeenten gebouwd met geleend EU-geld, waardoor zij door het opdrogen van de geldstromen in de problemen komen om hun schulden af te betalen. Daar komt bij dat de productiecapaciteit van de ovens veel groter is dan de hoeveelheid afval die jaarlijks binnenkomt. Veel van de huidige centrales verwerken te weinig afval om winstgevend te blijven. Als oplossing wordt afval uit andere gebieden geïmporteerd om de ovens draaiende te houden.

Sommige beleidsmakers zien de situatie niet zo somber in en bouwen juist extra afvalcentrales bij. Zo stelt Hanna Zdanowska, de burgemeester van de Poolse stad Łódź dat het alternatief voor afvalcentrales een hogere berg op de stortplaats is. Zij maakt zich geen zorgen over de vraag of de verbrandingsovens een vorm van verzonken kosten zullen worden. 'Als de hoeveelheid afval in de toekomst afneemt en het recyclen toeneemt, zullen er waarschijnlijk nog maar een paar fabrieken in de buurt overblijven. Die zullen zich niet beperken tot het ophalen van afval uit de stad, maar hun werkgebied uitbreiden naar de hele regio.'