Stel je voor: je komt met buikklachten bij de dokter. Diagnose: darmslagadercompressiesyndroom. Oplossing: opereren. Vervolgens ga je onder narcose, maar in plaats van de ingreep uit te voeren, maakt de chirurg alleen een klein sneetje dat hij direct weer dicht maakt. Het lijkt onwaarschijnlijk, maar toch onderzoeken wetenschappers of dergelijke placebo-operaties effectief kunnen zijn. "Als een witte jas zegt dat een pil werkt, geloven mensen dat ook."

Iedereen heeft weleens gehoord van het placebo-effect, waarbij mensen een medicijn zonder werkzame stoffen krijgen voorgeschreven en de klachten toch op magische wijze verdwijnen. Onderzoekers van het MST in Enschede gaan nu dus een stap verder door te kijken of het effect ook een rol kan spelen bij chirurgische ingrepen.

Jaarlijks komen zo'n 500 Nederlanders bij de dokter met het darmslagadercompressiesyndroom. De behandeling hiervoor bestaat nu uit het operatief doorknippen van het middenrifbandje. Hoewel de operatie effectief is bij zo'n 70 à 80 procent van de mensen, is de werkzaamheid nooit echt bewezen. Met placebo-operaties willen de onderzoekers nu dus kijken of mensen echt gebaat zijn bij het doorknippen van het middenrifbandje, of dat het effect hiervan alleen tussen de oren zit.

"Wat we gaan doen is internationaal gezien echt bijzonder. Dit experiment wordt goed gevolgd in het vakgebied", zegt arts-onderzoeker Floor Metz van het MST. "In de medicijnstudies is het heel normaal: één testgroep krijgt de echte pil en de andere een placebo. Maar mensen opereren en dan niets doen, een nepoperatie, dat is echt bijzonder."

Aan het onderzoek doen zeventig patiënten mee. Bij 35 van hen zal straks echt het middenrifbandje worden doorgeknipt tijdens een kijkoperatie. Bij de andere 35 zal slechts een nepoperatie uitgevoerd worden: de patiënt gaat wel onder narcose, maar in plaats van de operatie uit te voeren, maakt de chirurg slechts enkele kleine sneetjes op de plekken waar dit bij de echte operatie ook gebeurt. De patiënten en dokters weten hierbij niet of zij de echte of de placebo-onderhandeling hebben gekregen.

"Dat sneetje bij de nepoperatie is echt nodig. Anders is het ongeloofwaardig. We kunnen mensen niet op een andere manier 'voor de gek' houden", legt Metz uit. "Het zijn wel oppervlakkige huidsnedes, we gaan niet door spieren heen zoals bij de 'echte' operatie. Maar van de buitenkant is dat niet te zien."

Huisarts Matthijs van der Poel denkt dat het placebo-effect inderdaad sterk kan zijn. "Als ik een neppil zou mogen voorschrijven, dan denk ik dat het voor heel veel patiënten zou werken. Als ik nu water injecteer, worden de klachten minder."

"Ethisch gezien kan het natuurlijk niet. Maar het is wel wetenschappelijk bewezen: als een witte jas zegt dat een pil werkt, dan geloven veel mensen dat ook. Dat is ook placebo", zegt Van der Poel. Wel is het ook volgens Van der Poel belangrijk dat de patiënt niets doorheeft. "Dokter Vogel leeft hierbij."