Het zijn miljoenen snippers papier. Al 30 jaar lijmt een groepje onderzoekers in Duitsland alle stukjes aan elkaar. In dit tempo duurt het nog wel 100 jaar voordat ze klaar zijn. Maar ze gaan door, want het is de enige manier om erachter te komen wat de Stasi, de geheime dienst van voormalig Oost-Duitsland, al die jaren uitspookte.

Ulrike is één van de burgers die in de gaten werd gehouden. Dat wist ze, maar was toch verrast door de omvang van haar dossier. Ze is een van de miljoenen burgers wiens leven door de Stasi werden gedocumenteerd. Stasi staat voor Ministerium für Staatssicherheit, de binnenlandse veiligheidsdienst en inlichtingendienst van de DDR.

Decennialang bouwden 100.000 medewerkers en 200.000 informele informanten dikke dossiers op, vooral van eigen burgers. Sommige bespioneerden zelfs hun eigen familie. Als je alle papieren achter elkaar legt kom je tot een lengte van 111 kilometer.

We kijken mee met Ulrike als ze bladert in een goedgevulde archiefmap: "Ah, hier staat iets over Frido, een collega van me. Het is heel spannend om te lezen", zegt ze sarcastisch. Ook Frido werd goed in de gaten gehouden. "Dan staat er: om 05:57 ging het licht 's ochtends aan en om 0:53 ging het licht weer uit." Het zijn veel details, heel veel details.

Na de val van de Berlijnse muur in 1989 bestormden boze demonstranten het hoofdkwartier van de spionagedienst. Met man en macht probeerden medewerkers van de Stasi het bewijs te vernietigen, want je eigen burgers bespioneren is natuurlijk niet zo netjes.

Papieren gingen door de versnipperaar, die stukken zijn niet meer te herstellen. Maar in de haast werd ook een deel met de hand verscheurd. Die stukjes papier, zo'n 40 tot 55 miljoen in totaal, worden nu dus weer aan elkaar gelijmd.

De Stasi was actief tussen 1950 en 1989, tijdens de Koude Oorlog. Het wordt gezien als de meest effectieve geheime dienst ter wereld, in de zin dat ze erin slaagden diep in het privéleven van hun burgers binnen te dringen. Veel landen deden in die tijd aan spionage, het bekendste voorbeeld is waarschijnlijk de KGB in de Sovjet-Unie, die ook veel buitenlanders in de gaten hield.

Overal hingen camera's en op de gekste plekken werden microfoons verstopt. Alles werd door de grootmachten uit de kast getrokken om informatie in te winnen, elkaar te slim af te zijn en ervoor te zorgen dat burgers geen verraad pleegden. Werd je betrapt, dan volgden er harde straffen.

Andreas Loder, archiefmedewerker, rommelt in een van de zakken die in het archief staan en haalt er wat papieren uit. "Hier hebben we iets, deze snipper past hierbij." Uit zo'n 500 zakken zijn de stukjes inmiddels bij elkaar gepuzzeld, nog ruim 15.000 staan te wachten tot ze aan de beurt zijn.

"Als we alles willen uitzoeken, en we het met tien man moeten doen, dan duurt het nog wel 100 jaar voordat we klaar zijn. Eén medewerker doet per jaar één postzak, van puzzelen, tot lijmen en sorteren." In het verleden is geprobeerd met een machine de papieren te reconstrueren, maar de stapel is zo groot, dat dit niet echt helpt om dit project sneller te laten verlopen, maar dat is stopgezet omdat het te duur en niet effectief genoeg was.

En er zit wel een beetje haast bij. Sommige slachtoffers van de Stasi-spionage zijn al oud, en het inzien van hun dossier kan hen jaren later alsnog een inzicht geven op hoe de geheime dienst hun leven heeft beïnvloed. "Nederlanders en Duitsers zijn hierover wat naief. Het is belangrijk dat het archief open is, anders gelooft men niet dat dit gebeurde", zegt Ulrike.

Het is daarnaast ook een vorm van gerechtigheid, om het werk van de Stasi als het ware ongedaan te maken.

"Het lukt niet altijd om het even mooi en glad te maken", zegt archiefmedewerker Denise Misterek. "Soms zijn de papieren verfrommeld en dan heb je meer tijd nodig om het weer in elkaar te zetten." Ze herstelt zo'n 50 tot 100 papieren per dag. "Om dit allemaal weer aan elkaar te lijmen heb je ieder geval rust, goede ogen en geduld nodig."

Zodra een document hersteld is gaat het de kast in. De mensen die erin genoemd worden, krijgen daar niet automatisch bericht van. Ze kunnen zich melden als ze geïnteresseerd zijn. Veel mensen doen dat, in 2020 vroegen tienduizenden mensen hun dossier op.

Ulrike is blij dat ze nu eindelijk weet wat er zoals over haar bijgehouden werd in het dossier. "Er zijn vriendschappen kapot gegaan en ik werd uitgesloten van bepaalde banen. Ik heb nu eindelijk een bevestiging dat de Stasi veel impact heeft gehad op mijn leven."

Volgens Ulrike heeft de Stasi haar belangrijker ingeschat dan ze was. "We hadden het er met elkaar over hoe we de staat liberaler en menselijker konden maken, maar werden door de Stasi neergezet als bijzonder gevaarlijke mensen. We wilden alleen maar vrijheid van meningsuiting, persvrijheid en een leven in waarheid."
Foto