Zo’n 19 miljoen jaar geleden vond onder haaien een heuse massa-extinctie plaats. Zowel hun aantallen als diversiteit liep schrikbarend sterk terug. En de haaien kwamen er ook nooit meer bovenop. “Voor de extinctie kwamen haaien veel overvloediger voor dan vandaag de dag – er waren misschien wel 10 of zelfs 50 keer meer haaien dan nu,” aldus onderzoeker Elizabeth Sibert, verbonden aan Yale University. “Na de extinctie werden ze veel zeldzamer en bleven dat ook; haaienpopulaties zijn vandaag de dag slechts een fractie van wat ze 20 miljoen jaar of langer geleden waren.”

Deze ingrijpende gebeurtenis in de geschiedenis van de haaien was ons tot voor kort onbekend. Sibert en collega’s ontdekten deze min of meer per ongeluk. “Ik bestudeer tanden van vissen en schubben van haaien die in diepzeesedimenten gefossiliseerd zijn,” aldus Sibert. En ze besloot samen met enkele collega’s om aan de hand van die resten vast te stellen hoe overvloedig haaien in de afgelopen 85 miljoen jaar voorkwamen.” En zo stuitten de onderzoekers tot hun grote verbazing op een heuse extinctie. “19 miljoen jaar geleden is geen periode die bekend staat als een tijd waarin grote veranderingen optreden – dus we verwachtten ook niet dat we grote veranderingen in de haaiengemeenschap zouden vinden, laat staan een extinctie!”

Met de ontdekking is een mysterie geboren. Onderzoekers kunnen de extinctie op dit moment namelijk niet verklaren. “We weten het gewoon echt niet!” zo stelt Sibert, wanneer we haar vragen of ze er stiekem toch geen ideeën over heeft. Ze wijst er daarbij nogmaals op dat er 19 miljoen jaar geleden – voor zover we weten – heel weinig gaande was. Er zijn geen aanwijzingen dat het klimaat abrupt veranderde. En ook is er geen reden om aan te nemen dat het ecosysteem van de haaien op een andere manier ruw verstoord werd. En toch stierf naar schatting zo’n 70 procent van de haaien uit.

Maar daar blijft het niet bij. Het onderzoek brengt nog een raadsel voort. “Zodra we de extinctie gevonden hadden, wilden we weten wat de uitgestorven haaien deden en of ze nog levende familieleden hadden,” vertelt Sibert. “Dus spitten we heel veel foto’s van moderne haaienhuiden door om een catalogus te maken van de diversiteit die we vandaag de dag onder haaien zien. En we ontdekten dat een groot aantal van de schubben (afkomstig van de uitgestorven haaien, red.) in niets lijken op wat we in de moderne oceanen tegenkomen. Dat is nog een mysterie: wie waren deze haaien en wat deden ze 20 miljoen jaar geleden in de oceaan?”

“Zoals de meeste wetenschappelijke inspanningen levert dit eerste paper meer vragen dan antwoorden op,” erkent ook onderzoeker Leah Lubin, nu verbonden aan de State University of New York College, maar ten tijde van het onderzoek verbonden aan het College of the Atlantic. Sibert hoopt echter dat vervolgonderzoek meer licht op de zaak kan werpen. “Ik hoop dat we in staat zijn om sedimenten van het juiste type en de juiste leeftijd te vinden die ons meer kunnen vertellen over wat er gebeurd kan zijn.”

Wat er 19 miljoen jaar geleden ook gebeurd is, vast staat dat de haaien er nooit meer bovenop zijn gekomen. Niet alleen qua aantallen, maar ook met het oog op hun diversiteit. “De haaienpopulaties en -diversiteit veranderen door deze gebeurtenis voorgoed,” bevestigt Sibert. “In het fossielenbestand zien we zelfs dat er na deze gebeurtenis geen nieuwe typen haaien meer evolueerden.” Het is dus niet zo dat de haaien er niet in slaagden om na de extinctie weer dezelfde diversiteit te bewerkstelligen; hun diversiteit nam helemaal niet meer toe!

Het onderzoek geeft niet alleen meer inzicht in de geschiedenis van de haai, maar heeft mogelijk ook implicaties voor diens toekomst. “Haaienpopulaties nemen vandaag de dag ook snel af,” stelt Sibert. En ook andere grote mariene roofdieren – zoals tonijnen en walvissen – ondergaan dramatische populatieveranderingen. “De gebeurtenis van 19 miljoen jaar geleden leidde ook tot grote veranderingen in populaties en veranderde de ecosystemen fundamenteel. Ik denk dat we vandaag de dag misschien weer op een omslagpunt zitten – het is onduidelijk hoe de oceaan er over 1000 of 1 miljoen jaar uitziet, maar ik denk dat de oceaan flink zal veranderen.”

Wat het onderzoek daarnaast vooral laat zien, is dat er nog veel te ontdekken valt. “Er is nog zoveel wat we niet weten over de oceanen en onze planeet,” stelt Sibert. “Ik kwam deze extinctie per ongeluk tegen door te kijken naar fossielen waar niemand eigenlijk nog naar gekeken had en ontdekte een belangrijke gebeurtenis in een omgeving en tijd waarvan we denken dat deze heel stabiel en saai was. Het laat wel zien dat je nooit te snel aannames moet doen – want je kunt altijd op iets ongelofelijks stuiten en zo en passant meer over de wereld te weten komen.”