Hoe is menselijke spraak eigenlijk ontstaan? Volgens een nieuw onderzoek kan dit wel eens voortkomen uit het opvallende geluid van een primaat, namelijk de gelada. Wetenschappers hebben ontdekt dat de gelada, een apensoort die nauw verwant is aan de baviaan, een ‘borrelend’ geluid maakt dat eigenschappen deelt met de taal van de mens.
Volgens onderzoekers, onder leiding van dr. Thore Bergman van de Universiteit van Michigan in de VS, is het geluid dat gelada's produceren vergelijkbaar met de primitieve geluiden die de evolutionaire voorouders van de mens ooit maakten. De bevindingen van het onderzoek zijn onlangs gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift 'Current Biology'. Bergman geeft aan dat gelada's geluiden maken die spraakachtige eigenschappen hebben en dat dit de eerste keer is dat een dergelijk feit is aangetoond bij niet-menselijke primaten.
De roep van de gelada, een primatensoort die voorkomt in de Ethiopische hooglanden, klinkt als een kruising tussen een jodel en het gemurmel van een baby. Het maken van geluiden met dergelijke complexiteit is ongebruikelijk in de wereld der primaten. Over het algemeen kunnen apen enkel de meest elementaire geluiden produceren.
Tot nu was het nogal een raadsel hoe taal zich bij de mens heeft ontwikkeld wanneer we deze vaardigheid moeten toeschrijven aan onze naaste evolutionaire verwanten. Maar nu denken wetenschappers dus dat de gelada een licht kan schijnen op de vroegste vormen van spraak door de ongebruikelijke roep van deze primaat te analyseren.
Vorig jaar werd op dit gebied ook al een artikel in Current Biology gepubliceerd. Hierin werd aangegeven dat de meeste primaten niet beschikken over de vocale anatomie die nodig is voor het produceren van verfijnde klanken, maar dat een bepaald gedrag bekend als 'lipsmakken' wel aan spraak gerelateerd kan worden. Dit is een vriendelijke actie waarbij primaten snel hun kaken, lippen en tongen bewegen in vrijwel dezelfde manier hoe wij mensen dat doen wanneer wij spreken.
Volgens dr. Bergman zijn dergelijke gezichtsbewegingen bij het produceren van geluiden nooit vastgesteld bij primaten behalve bij gelada's. Deze primaten zijn blijkbaar uniek als het gaat om het produceren van stemgeluid terwijl zij tegelijkertijd complexe mondbewegingen maken. Verdere analyse onthulde ook dat het ritme in het geluid dat gelada's maken nauw verwant is aan de patronen in gesproken menselijke talen.
Bergman verklaart: "In menselijke spraak is het begin van een woord of lettergreep luid, met rustige delen ertussen. Als je zou kijken naar een golfvorm waarbij je ziet hoe spraak gedurende de tijd luider of rustiger wordt, dan valt die tijd in verschillende talen tussen die pieken binnen vrij voorspelbare frequenties van 3 Hz tot 8 Hz. Dit is nagenoeg hetzelfde bij gelada's." De onderzoeker voegt toe dat dit niet eerder is waargenomen bij andere primaten.
Overigens geeft Bergman ook aan dat de bevinding geen concreet antwoord is op hoe menselijke spraak is ontstaan, maar dat het in ieder geval aantoont dat een combinatie van 'lipsmakken' en bepaalde stemgeluiden mogelijk van invloed is geweest op de spraakevolutie.
De wetenschappers willen nu verder onderzoeken of er enige betekenis vastgesteld kan worden met betrekking tot de roep van de gelada's. Zij denken dat primaten, die in grote sociale groepen leven, zich met behulp van verbale uitwisselingen aan elkaar verbinden, mogelijk op eenzelfde manier hoe mensen onderling een 'praatje met elkaar maken'. Filmpje